SAMSUN VE BAFRA'DA 1. DÜNYA SAVAŞI'NDA NELER OLMUŞ?
Ferruh ÇETİN'den anılar
Ferruh ÇETİN'den anılar...
RUM ÇETELERİN KATLİAMLARI
SAMSUN VE BAFRA'DA 1. DÜNYA SAVAŞI'NDA NELER OLMUŞ?
Son günlerde başta ulusal TV kanalları dâhil, bizim cenahın yazar-çizerleri birer tarihçi olup çıktılar.
Neredeyse her kanal yüzlerce yıl önce neler olmuş o konuları işliyorlar.
Madem öyle, biz de Samsun ve dolaylarının tarihini masaya yatıralım dedik.
..Ve yıllar önce Türkiye Büyük Millet Meclisi tarafından yayınlanan "PONTUS MESELESİ" kitabını karıştırdık. Bu kitap 1990'lı yıllarda TBMM'since benim de adresime gönderilmişti. Dün akşam kitaplığımın tozlu rafından indirerek inceledim. İlginç tarihi bulgulara rastladım.
Buyurun siz de öğrenin :
"1. Dünya savaşında ilk Rum çetesi Bafra'nın "Nebyan" bölgesinde teşkilatlanıyor. Bu bölgenin sarplığı, Rum köylerinin yoğun oluşu, buradaki Rum köylerinin asi ve silahşor olması gibi bir takım sebepler dolayısıyla Pontus Rumluğu faaliyetlerinin ilk göründüğü yer olmuş. O zamanki resmi kayıtlara göre 8612 nüfus ve 1457 hanesi varmış o bölgenin.1500'e yakın silahlı çıkarabilen bu 17 Rum köyü seferberlik emrine uymadıkları gibi, aynı emre uymak istemeyen Bafra Rumları da Nebyana katılmaya başlamışlar. Kendilerinde yeterli bir güç ve kuvvetin mevcudiyetine inanan bu palikaryalar saldırıya geçmeye karar veriyorlar. Resmî raporlarda Nebyan çetelerinin yapmış oldukları korkunç olaylar dizisi ayrıntıları ile açıklanıyor. Rum çeteleri ilk eylemlerini Kasnakçımermer köyünden iki Müslüman köylü üzerinde uygulamışlar, bu iki zavallıyı, ters bir yönde sırt sırta bağlayarak diri diri yakmak suretiyle, Nebyanda senelerce devam edecek kanlı sahneyi açmışlar. Ondan sonra görevine giden bir jandarmayı, birliğine katılmaya çalışan bir askeri, tarlasında saban süren bir çiftçiyi öldürmüşler, yollarda rasgeldikleri İslâm kadınlarının iffetine saldırmaya başlamışlar. İlk kanlı sahne Çağşur köyünde sergilenmiş. Nebyan bölgesindeki yoğun Rum köylerinin arasında 6 kadar İslâm köyü de varmış zamanında. Bunların nüfusu 1000 kadar olup, Rumların üçte biri derecesinde imiş. İşte bu köylerin en büyüklerinden olan 150 haneli Çağşur köyüne Nebyan çeteleri bir gün ansızın baskın yaparlar. Köyü baştan sonra, bir hane bile istisna etmeksizin yakıyorlar. Köy halkını beşikteki çocuktan, en yaşlı ihtiyarına kadar tamamen öldürüyorlar.
Bu kanlı ve vahşi başarıdan! sonra cüretlerini artıran câniler Koşaca köyünü de aynı şekille toptan yakarak köy halkının tamamını öldürmüşler. Boyalı, Türkmenler, Kasnakçı, Kuş yakası, Çepniler köyleri de bölüm bölüm yakılmış ve halkı yok edilmiş. Yalnız Çağşur ve Koşaca facialarında şehit edilen Müslümanların sayısı 367'yi bulmuş.
GİDEREK AZMIŞLAR
Türkiye, I. Dünya Savaşından mağlup çıkıp da silahları elinden alınınca bu çeteler daha da azmışlar. İlk hamlede Bafra'dan 3 bin Rum Nebyanlılar'a katılmış. Bütün kasabalarda ve köylerde ne kadar Rum varsa hepsi silahlandırılmış. Nebyan çeteleri artık bu şartlar içerisinde saldırılarını Nebyan'ın dışına da yaymaya başlamışlar.
Çeteler Nebyan'dan inerek karşılaştıkları köyleri basıyorlar, rasgeldikleri hayvanları sürüp götürüyorlarmış. Bu şekilde Nebyan dışında 22 çiftlik ve han yakmışlar.10 kızın ırzına tecavüz edilmiş. Oruç köyü tam olarak harap olmuş. 27 köyü kısmen yağma edip yakmışlar. Kalur, Ada, Ağıllar köylerinin hayvanlarını, taşınabilir mallarını toptan gasp etmişler. Eynegazi ve Kuyumcu köylerinin de bütün hayvanlarını alıp götürmüşler. Bunlardan başka Nebyan dışındaki Elmazsa köyünden 40, Çalköyünden 45, Çarın'den 75,Terzilü'den 4, Engizden 3, Eynegaziden 25 hane ki toplam olarak 6 köyde 192 hane yakmışlar. Evvelki 300 hanede buna eklenince Nebyan'dan 500 kadar İslam evinin yakıldığı anlaşılıyor.
OSMANLI İDARESİ ACİZ!
Çeteler diğer taraftan Nebyan'ın batısındaki Kapıkaya bölgesine de inerek; Vezirköprü'den Kızılırmak vasıtasıyla gelen kayıkların içindeki bütün malları ve eşyaları yağma etmeye başlamışlar. Hükümet bunları uzaklaştırmaktan aciz kaldığı, milli kuvvetler daha tam olarak teşekkül etmediği için İslam halkı kendi başlarının çaresine bakar olmuşlar ve Nebyan bölgesi güneyindeki yoğun İslam köyleri silahlanıp kendilerini Nebyancılara karşı savunmaya mecbur kalmışlar. Nebyan'ın güneyindeki bu İslam köyleri 13 kadar olup 5-6 bin nüfusları varmış.
İşte ancak halkın o tedbiri sayesinde Nebyan çeteleri bu güney bölgesine tecavüz edememişler ve oradaki İslam köyleri onların saldırısından korunmuşlar.
BAFRA ÇEVRESİNDEKİ RUM ÇETELERİNİN BAŞLICA REİSLERİ
Nebyan'dan çıkarak Bafra çevresinde eşkıyalık yapan Rum çetelerinin büyük-küçük sayıları yüzlere ulaşmakta olup bunlardan başlıcalarının isimleri ve kimlikleri aşağıdadır :
1. Bafra'nın Kilik köyünden "İstavrl"
2. Samsun'un Taflan Köyünden çete reisi"
Lefter"
3. Havza kazasının Küpçüdağı köyünden
"Piç Vasil"
4. Çok defa Bafralı İstavri ile hareket eden kuvvetli çetecilerden "Aliko"
5. Osmanbeyli köyünden "Peço"
6. Samsun'un Kurugökçe köyünden "Andon"
7. Balıklar köyünden "Endik"
8. En ünlü çete reislerinden Karapınarlı köyünden "PİÇ İlya" veya diğer adıyla "Kara İlya"
9. Kirazlı köyünden Taşçıoğlu "Kara Sava"
10.Bafra'nınYayla köyünden “Kel Sava''
11.Samsun'un Eğribel köyünden ''Anastas" ve bunun dayısı diğer Anastas.
12. Ayandere köyünden Balcıoğlu "Deli Yani"
13. Havza'nın Elmalıca köyünden "Eleni Çavuş"
14. Yeraltı köyünden "Falı"
15. Samsun'un Beylik köyünden "Sarı İstil"
16. Kapıkaya köyünden "Kavaklıoğlu yuvan" ve bunun yeğeni TodaroğIu Agabyos.
17. Alaçam köyünden "Gürdekoğlu Simyon"
18. Ayandere köyünden "Temüroğlu Yani"
19. Bakırpınarı köyünden "istavri"
20. Zeynel köyünden "Todoroğlu"
Bütün bu isimleri sayılan haydutlar hep değişik çetelerin reisleri olup her birinin 10'dan 100'e kadar adamı varmış. Bunlar, Bafra çevresini yıllarca adeta kavurmuşlar. Birçok İslâm köyleri birer harabe olmuş. Binlerce İslâm onların vahşetine kurban gitmişler.
BAFRA'DA RUM EŞKİYASI TARAFINDAN ÖLDÜRÜLEN MÜSLÜMANLAR
1. kasabadan ve eşraftan Muhzırzâde Şerafettin Efendinin Öldürülmesi.
2. Kalabadan Hamal Abbasoğlu İsmail Efendinin öldürülmesi.
3. kasabadan Tutakoğlu Hüseyin ve oğlunun öldürülmesi.
4. kasabadan Kuluoğlu Eyüp’ün öldürülmesi.
5. Domuzağılı Civarında Kürt Hacı Şakir'in öldürülmesi.
6. Karaköy'den iki Arnavudun öldürülmesi. Değirmene dönerken Enbiya Dağı ormanında Aliçavuş ve karısının öldürülmesi.
7. Sigara isimli yer ile Bafra arasında ve şose üzerinde ismi bilinmeyen iki kişinin öldürülmeleri.
8. Balıklar köyünde Kasaba'dan vergi toplama memuru Ali Efendi ve arkadaşlarının öldürülmeleri.
9. Karaköy'de Kara Şevkinin öldürülmesi.
10. Karaköy'de koyun çobanının öldürülmesi.
11. Karaköy'de bir Ardahanlı Kürdün öldürülmesi.
12. Karaköy'de asker Kenan'ın evinde öldürülmesi.
13. Kuşkalı Halim Ağa'nın Mahmut'un öldürülmese.
14. Karaköy'de Gümüşhaneli bir kadının korkunç şekilde öldürülmesi.
15. Enbiya Dağı ormanında adları bilinmeyen 4 kişinin öldürülmesi.
16. Tekke sarmaşık köyünden Laz Ali'nin Osman'ın öldürülmesi.
17. Kösel köyünden Vazar ve Uzun Hasan'ın öldürülmesi.
18. Lengerli köyünde Ardahan Kürtlerinden bir erkek ve bir kadının öldürülmesi.
19. Hacılar Kürtler köyünden Ardahanlı Arslan'ın öldürülmesi.
20. Tekke sarmaşık köyünden Dumangöz oğlu İbrahim'in öldürülmesi.
21. Düzköy imamı Molla Mustafa ve arkadaşı Mehmet ve bir jandarmanın iş için Samsun'a giderken öldürülmeleri.
22. Ayazma köyünden Nurid oğlu Ali Ağa'nın öldürülmesi.
23. Sarpak köyünden Çerkez Yakup ve Müsteceb köyünden Hacıoğlu Kaşif ve arkadaşlarının öldürülmesi.
24. Akgüney ve Müsteceb köylerinden üç kişinin öldürülerek kuyuya atılması.
25. Tepmeş oymagı Karamece köyünden bir kişinin yolculuk ettiği sırada öldürülmesi.
26. Düzköy'den İsaoğlu Hasan'ın dağda öldürülmesi.
27. Kelemağrı köyünden Şirizâde Mehmet Bey'in çiftliği basılarak iki kadının yatalak hasta iken öldürülmesi.
28. Kasaba'dan Gübel oğlu Abdulkerim Efendinin çiftliği basılarak bir Arnavud çobanın öldürülmesi.
29. Gökalan köyünden seydi'nin derisi yüzülerek korkunç şekilde öldürülmesi.
30. Gökalan köyünden Mehmet'in evinin yakılması ve kendisinin öldürülmesi.
31. İlyaslı köyünden Molla Mehmet'in ve amcası Kuru Hüseyin'in öldürülmeleri.
32. İlyaslı köyünden Şakiroğlunun öldürülmesi.
33. Yiğitalan köyünden Kebanoğlu İbrahim ve yanındaki iki kadının öldürülmeleri.
34. Bengü köyünden Bektaşoğlu Osman'ın öldürülmesi.
35. Eynegazi köyünden Osman ve İmam'ın öldürülmesi.
36. Kaygusuz köyünden Çerkeş Hacıbeyoğlu küçük yaştaki çocuğun öldürülmesi.
37. Çepniler köyünden Ali Osman ve arkadaşının öldürülmesi.
38. Ahırcık köyünden Sivaslı Ahmet Ağa oğlunun öldürülmesi ve yakılması.
39. Girne köyünden Oruç oğlu Salih'in karısıyla beş çocuğunun yakılarak öldürülmeleri.
40. Girne köyünden Ali'nin, ailesi, Çoluk çocuğuyla yakılarak öldürülmesi.
41. Kıran Karaca yörük (köyünde) küçük yaşta günahsız bir çocuğun öldürülmesi.
42. Kasaba civarındaki hayvan çobanın öldürülmeleri ve hayvanlarının gasp edilmesi.
43. Gelemağrı köyünden Hasan'ın evi yakılarak kendisinin öldürülmesi.
44. Sarpun köyünden Kara kütük Mahallesinde Berazerme SoftaoğIu Hüseyin'in öldürülmesi.
45. Sarpun köyünden Osmanoğlu Galip'in öldürülmesi.
46. Sarpun köyünden iş için orada oturan Köprü'nün Çekalan köyü Hatibi Osman Efendi ve arkadaşı Havzalı Kaşelik köyünden Mehmet'in öldürülmeleri.
47. Alalan köyünün Yaylacık Mahallesi Camisi Hatibi Molla Mustafa'nın korkunç şekilde öldürülmesi, 2000 lirasının gasp edilmesi.
48. Alalan köyünden Ali Onbaşı ve arkadaşlarının öldürülmesi.
49. Alalan köyünden Karasuranca'nın ve arkadaşlarının bir derede bıçakla öldürülmeleri.
50. Karlı köyünde Çerkez Musa ve Arnavud Ahmet ve arkadaşlarının korkunç şekilde öldürülmeleri.
51. Terzili köyünde Kelce oğlu Mehmet'in öldürülmesl.
52. Gelemağrı köyünden Samsun ile Bafra arasında Enbiyalı Dağı civarında Veysel Çavuş'un korkunç şekilde öldürülmesl.
53. Kasaba eşrafından Çizmelizade Şevket Efendinin Değirmenci Velinin öldürülmesi.
54. Çelikalan köyünden Türkmenler olayında Ahalinin Özalan Mahallesine iltica ile İmam Ali Efendi'nin, Muhtar Mehmet ve çocukların toplam 32 kişinin öldürülmesi.
55. Ahırcı köyünden İbişoğlu İbrahim ve kardeşinin öldürülmeleri.
56. Girne köyünden Hazinedarzade Abdulcelal'ın öldürülmesi.
57. Taşköyünden Çakırpehlivan oğlu Mehmet ve arkadaşlarının öldürülmeleri.
58. Askeri sevkiyat için Samsun yolunda Alaçamlı Hasan'ın öldürülmesi.
59. Gazibeyli köyü yolunda Arap oğlu Abdulmecid'in öldürülmesl.
60. Oruçkoğası, Üçpınarköyü Çerkesci'nin Receb'in çiftliği yakılarak bir Arnavud ve karısının öldürülmeleri.
61. Esani'de öldürülen Ardahanlı Musa ve Arnavud'un öldürülmeleri.
62. Hacılar Kürtler köyünde Hacı Seyyid Aga'nın çiftliğinde bir Arnavud ve annesinin öldürülmesi.
63. Hacılar Kürtler köyünden Niko İbrahimoğlu Alinin öldürülmesi.
64. Sarıköy'de bir Arnavudun ve (başka) birinin korkunç şekilde öldürülmesi.
65. Ahırcık köyünden Sivaslı güvenlik görevlisinin öldürülmesi ve hayvanlarının gasp edilmesi,
66. Civare köyünde şose üzerinde bir Arnavudun öldürülmesi.
67. Gelerice ormanında öldürülmüş olarak bulunan iki kişinin öldürülmesi.
68. Bayram dolayısıyla köyüne giden bir askerin öldürülmesi ve silahının gasp edilmesi.
69. Bafra Gelemağrı köyünden Kamsızoğullarından Salah'ın evinin basılarak ailesine zor kullanılması ve işkence yapılması, ev eşyalarının gasp edilmesi.
70. Bafra Gelemağrı köyünden Kamsız oğullarından Salih'in ikinci olarak aile fertleri ve çocuklarının çırılçıplak soyulması.
71. Tekke sarmaşık köyünden Mimoğlu Hüseyin ile bunun çocukları öldürülmüş ve çocukları dağa kaldırılarak cenazeleri bir dağda bulunmuştur. Ailesinin öldürülmesinden ayrı olarak evlerinde bütün mal ve eşyaları da toptan gasp olunmuştur.
72. Ardahanlı Kürtlerin çiftlikleri basılarak ellerindeki mal ve eşyaları toptan gasp edilmiştir.
73. Kasabadan Bodur oğlu Ahmet Efendi ile Şeyhulaş köyünden Kuyusuzoğlu Kurt'u Kapukaya'da korkunç şekilde öldürmüş ve etlerini kebap yapmışlardır.
74. Alaçam'ın Taşkelik köyü altında ikisi Türk, birisi Arnavud üç kişi öldürülerek 500-600 liraları gasp olunmuştur.
SAMSUN'DA RUM ÇETELERİNİN YAPTIKLARI KANLI KATLİAMLAR
Mütareke ile beraber Samsun'daki Rumlar birden değişmişti.
Akşamları dışarı çıkmak Müslümanlar için tehlikeli bir hale gelmişti. Rumlar açıkça silahlı dolaşıyorlar, yine öylece Saathane Meydanı'nda düzenledikleri at yarışlarında, atlarını Hükümet binasının önüne kadar sürerek gösteri yapıyorlardı.
Samsun'daki Rum halkının bu taşkınlıkları ve tecavüzleri Türk'ler arasında "Gâvur azması" diye adlandırılmıştı;
Bu çeteler yanlarında 100'e yakın silahlı adamlarıyla dolaşırlar, köyleri basıp yağma ederlermiş.
Samsun-Duayeni mevkiinde Hoşri çetesinin kurduğu tuzağa düşen Koruluk köylülerinden 20 kişi de, yine aynı şekilde, 7 Ekim 1921'de öldürülmüşlerdi. Gebi köyünden olup, yolları kesilerek öldürülenlerin cesetleri de, dehşet yaratmak için kağnı arabalarıyla Samsun'a gönderilmişti.
Dağlarda şikâyette bulunan Rum çeteleri bazen ihtiyaçları için Samsun'daki Rum evlerine inerek barınırlardı. Samsun Polis Müdiriyeti'ne intikal eden bir ihbardan Eski Mezarlık Mahallesi'nde Yorgi eşi Evgenya'ya ait eve böyle kişilerin geldiği anlaşılmıştı. Ev sarılıp eşkıyalar ölü olarak ele geçirildiği gibi, yapılan aramada şu propaganda kağıdı bulunmuştu:
"Bizim çocuklar silâhlarınızı kuşanınız. Hepinizin gözlerinde sevinç parladığını görüyorum. Yaşınız ilerledikçe gökteki kesif renge bürünmüş bulutlar, bir süratli akışla etrafa dağılıyor. Durmayıp silahlanınız. Sevgili ecdadımızın kıymetli bir yadigârı olarak bıraktığı bu mukaddes toprağın pek geniş ve hür bir sema altında bulunduğunu görmek ne vakit nasip olacaktır? Hemen sürat ve şevkle silaha sarılınız. Sarılınız ki, ölmüş rüyalarınıza hayat ve hakikat nuru yağsın."
KADIN, ÇOCUK HERKES KATLEDİLMİŞ
Samsun'un Kavak nahiyesinde ise, Kara İlya adlı bir Rum eşkıyasının ve çetesinin, Yürmenli Köyü'nden Hurşid adlı bir Türk'ü şehid etmeleri yörede büyük etki yapmış, O'nun adına söylenen ağıtlar zamanımıza kadar gelmiştir.
1920 yılı sonuna kadar Rum şekaveti sebebiyle Samsun içinde 7 katil, 1 yaralama kaza dahilinde ise 51 katil olayı meydana gelmiştir. Muhtelif köylerde de 500 hane yakılmıştır.
Haziran 1922'ye kadar ise, Samsun ve havalisinde halktan 3'ü çocuk olmak üzere 14 kişi, 1'i başçavuş yardımcısı olmak üzere 6 asker Rumlar tarafından şehid edilmişlerdir.
Haziran 1922'ye kadar Kavak ve köylerinde ise Rum çeteler tarafından Köylere yapılan baskınlar ve değirmenlere yapılan tecavüzlerde tonlarca zahire gasbedilmiştir.
Merzifon'un kuyezindeki Tavşan Dağı da Rum eşkıyalarının yatağıymış.
Havza ve Lâdik bölgesinde de Rum çeteleri dehşet salmıştı. 2 Ekim 1921'de 900 kişilik büyük bir Rum eşkıya grubu Ortaklar Köyü'nü kuşatarak yakaladıkları kadın, çocuk ve erkekleri kurşun ve süngüden geçirmişlerdi.
2 Ekim 1921 tarihinde aynı eşkıya grubu, 40 hanelik Esenbey köyünü de basarak ele geçirdiği 11 kişinin 8'ini öldürmüşlerdi.
(Ladik): 31 Ağustos 1921 günü 80 kadar silahlı, 100 kadar da kadın ve erkek silahsız Rum eşkıyasından oluşan çete, Küpecik Köyü'nü basmıştır. Evleri ve samanlıkları ateşe verirken, yangından dışarı çıkanlar da kurşunlanmıştı;
Ayrıca hava değişimi için memleketlerine gitmekte olan 7 nefer de, Mahmutlu Köyü civarında 29 Mayıs 1919'da yine bu çeteler tarafından pusuya düşürülmüşlerdir. "Sığır çobanı" lâkabıyla tanınan Rum çetebaşı Konstansin oğlu Dimit ve 30 kadar eşkıyanın saldırısına uğrayan bu askerler, orada katledilmişlerdir.